O co chodzi w nowej formule Synodu Biskupów?
„Ku Kościołowi synodalnemu:
komunia, uczestnictwo i misja” – to temat
najbliższego XVI Zwyczajnego
Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów,
zwołanego przez papieża Franciszka, który
zostanie zainaugurowany w Rzymie w
najbliższy weekend, a we wszystkich
diecezjach na świecie – 17 października. Po
raz pierwszy obejmuje on trzy fazy: lokalną, kontynentalną i
powszechną, rozłożone w czasie na dwa lata od października 2021 r.
do października 2023 r.
„Poszczególne fazy procesu synodalnego sprawią, że możliwe
będzie rzeczywiste wysłuchanie Ludu Bożego i zagwarantowany będzie
udział wszystkich w procesie synodalnym. Nie jest to jedynie wydarzenie,
ale proces, w którym uczestniczą, współdziałając, Lud Boży, kolegium
biskupów i Biskup Rzymu, każdy wedle swej funkcji” – wyjaśnia
Sekretariat Synodu Biskupów.
Aby ten proces ułatwić, Sekretariat opublikował Dokument
Przygotowawczy oraz Vademecum („oficjalny podręcznik słuchania i
rozeznawania w Kościołach lokalnych”).
Cel
Jaki cel przyświeca procesowi synodalnemu? „Wsłuchanie się jako
cały Lud Boży w to, co Duch Święty mówi do Kościoła” – wskazuje
Vademecum.
Sekretarz generalny Synodu Biskupów kard. Mario Grech podkreśla,
że papież Franciszek w konstytucji apostolskiej z 2018 r. „Episcopalis
communio” przekształcił Synod Biskupów z (trwającego kilka tygodni)
wydarzenia w (trwający kilka lat) proces. Nadszedł bowiem „czas na
szerszy udział Ludu Bożego w procesie decyzyjnym, który dotyczy całego
2
Kościoła i wszystkich w Kościele”. Cechą charakterystyczną tego Ludu
jest „sensus fidei” – nadprzyrodzony zmysł wiary, który czyni go
nieomylnym w wierze.
– Jest to tradycyjny punkt doktryny, który przewija się przez całe
życie Kościoła: „wszyscy wierni nie mogą mylić się w wierze” dzięki sile
światła pochodzącego od Ducha Świętego, otrzymanego w chrzcie
świętym. Sobór Watykański II mówi, że Lud Boży uczestniczy w funkcji
prorockiej Chrystusa. Dlatego należy tego Ludu słuchać, a aby go słuchać,
należy udać się tam, gdzie on żyje, do Kościołów lokalnych – zaznacza
maltański purpurat.
Przypomina, że „synodalność była typową praktyką Kościoła
pierwszego tysiąclecia, kontynuowaną w Kościele wschodnim”.
Natomiast współcześnie w Kościele katolickim „synodalność pojawia się
jako ukoronowanie długiego procesu rozwoju doktrynalnego, który
doprowadził do wyjaśnienia prymatu Piotrowego podczas Soboru
Watykańskiego I, kolegialności biskupów podczas Soboru Watykańskiego
II, a dziś synodalności jako sposobu uczestniczenia wszystkich w drodze
Kościoła – za sprawą postępującej recepcji eklezjologii soborowej” –
tłumaczy kard. Grech.
Podkreśla, że „synodalność jest formą komunii Kościoła – Ludu
Bożego”, która nie może „wyrażać się inaczej, jak w uczestnictwie
wszystkich w życiu Kościoła, każdego według charakterystycznych dla
niego możliwości i funkcji”. Proces synodalny dobrze to wszystko
pokazuje – zaznacza sekretarz generalny Synodu Biskupów.
Tłumaczy jednocześnie, że „zgromadzenie synodalne to nie
parlament”. Dlatego choć proces decyzyjny zaczyna się od wysłuchania
Ludu Bożego („ponieważ tylko w ten sposób możemy zrozumieć, dokąd i
w jaki sposób Duch Święty chce prowadzić Kościół”), to funkcja
rozeznawania należy do biskupów, z racji posługi, którą sprawują w
Kościele.
3
Również Dokument Przygotowawczy z mocą podkreśla, że
„konsultacja Ludu Bożego nie oznacza przyjęcia w łonie Kościoła
dynamiki demokracji opartej na zasadzie większości, ponieważ u podstaw
uczestnictwa w każdym procesie synodalnym leży łączące wszystkich
umiłowanie wspólnej misji ewangelizacyjnej, a nie reprezentowanie
sprzecznych interesów”.
A kard. Jean–Claude Hollerich z Luksemburga wskazuje, że mamy
do czynienia z synodem biskupów, a nie wszystkich wiernych, dlatego to
biskupi zbierają głosy Ludu Bożego i po rozeznaniu przekazują je
papieżowi.
Etapy
Inauguracja procesu synodalnego odbędzie się 9–10 października br.
w Watykanie, a 17 października we wszystkich diecezjach katolickich na
świecie. Tym samym rozpocznie się faza diecezjalna synodu, która potrwa
do kwietnia 2022 r. Jej celem będą konsultacje, dzięki którym w procesie
synodalnym zostanie wysłuchany głos wszystkich ochrzczonych, którzy
zechcą go wyrazić.
Dokument Przygotowawczy wskazuje, że zasadnicze pytanie, jakie
kieruje tą konsultacją, jest następujące: „Kościół synodalny, głosząc
Ewangelię, «podąża razem»; jak owo «podążanie razem» realizuje się
dzisiaj w waszym Kościele partykularnym? Do podjęcia jakich kroków
zaprasza nas Duch Święty, abyśmy wzrastali w naszym «podążaniu
razem»?”. Należy przy tym wziąć pod uwagę trzy płaszczyzny, na których
synodalność się przejawia: stylu życia i działania Kościoła, struktur i
procesów eklezjalnych oraz procesów i wydarzeń synodalnych.
To zasadnicze pytanie rozłożone zostało na „dziesięć głównych
kwestii, które należy pogłębić”: „Towarzysze podróży” (z kim podążamy
razem, a kto jest na marginesie?), „Słuchanie” (w jaki sposób Bóg
przemawia, także poprzez tych, którzy mają inne poglądy?), „Zabieranie
głosu” (co utrudnia szczere wypowiadanie się w Kościele?),
„Celebrowanie” (w jaki sposób modlitwa i liturgia kształtują nasze życie
4
i misję?), „Współodpowiedzialni w naszej wspólnej misji” (jakie obszary
misji są przez nas zaniedbywane?), „Dialog w Kościele i społeczeństwie”
(jak rozwiązujemy różnice poglądów? czy Kościół uczy się od innych?),
„Ekumenizm” (jakie są owoce dialogu między chrześcijanami i jaki zrobić
następny krok?), „Władza i uczestnictwo” (jak realizowana jest w
praktyce praca zespołowa i współodpowiedzialność?), „Rozeznawanie i
podejmowanie decyzji” (jak promujemy udział w podejmowaniu decyzji
w strukturach hierarchicznych?), „Formowanie się w synodalności” (jak
formujemy ludzi do słuchania się nawzajem i zaangażowania w misję?).
Dotyczą one zarówno życia wewnętrznego Kościoła, jak i jego relacji „z
całą rodziną ludzką” i zostały rozpisane na bardziej szczegółowe pytania
pomocnicze, na które należy odpowiedzieć.
Konsultacja ta, „koordynowana przez biskupa”, jest skierowana do
kapłanów, diakonów i wiernych świeckich, czy to indywidualnie czy też
zrzeszonych w stowarzyszeniach, do osób konsekrowanych, do takich
instytucji jak: Rada Kapłańska i Rada Duszpasterska, od których „może
zacząć nabierać kształtu Kościół synodalny”. Nie tylko do osób pełniących
jakąś odpowiedzialność w Kościele, ale także do ubogich i wykluczonych,
w tym „katolików, którzy rzadko lub nigdy nie praktykują swojej wiary”,
a nawet „osób innych tradycji wiary, ludzi niereligijnych”, o ile „chcą
pomóc Kościołowi na jego synodalnej drodze poszukiwania tego, co dobre
i prawdziwe”.
Vademecum wyjaśnia, że w konsultacji tak naprawdę chodzi o
„słuchanie Boga poprzez inspirowanie się słowem Bożym oraz słuchanie
siebie nawzajem. Słuchamy siebie nawzajem, aby lepiej słyszeć głos
Ducha Świętego, który przemawia dzisiaj w świecie”. Proponuje też
kolejne kroki, jakie można w tym celu podjąć w diecezji. Pierwszym jest
wyznaczenie przez biskupa jednej lub dwóch (kobiety i mężczyzny) osób
kontaktowych, koordynujących proces synodalny w diecezji, jak również
wspomagającego ich diecezjalnego zespołu synodalnego z udziałem
przedstawicieli parafii, ruchów, duszpasterstw i wspólnot zakonnych.
Modlitewna refleksja nad Dokumentem Przygotowawczym i
Vademecum powinna doprowadzić do zaplanowania przebiegu procesu
5
uczestnictwa i wyznaczenia koordynatorów grup synodalnych spotkań
konsultacyjnych, organizowanych w parafiach, stowarzyszeniach,
szkołach, na platformach internetowych, w grupach językowych itp.
Można dla nich (i dla członków zespołu synodalnego) zorganizować
warsztaty wyposażające w podstawowe umiejętności potrzebne w
przeprowadzaniu spotkań konsultacyjnych. Biskup powinien też zachęcić
wiernych do uczestnictwa w konsultacji poprzez szeroką akcję
informacyjną na temat synodu. W trakcie procesu konsultacji diecezjalne
osoby kontaktowe będą pozostawać w kontakcie z koordynatorami grup i
ułatwiać wymianę dobrych praktyk między nimi. Etap konsultacji winien
się zakończyć diecezjalnym spotkaniem przedsynodalnym, związanym z
celebracją liturgiczną i refleksją nad wynikami konsultacji, po którym
osoby kontaktowe, w oparciu o syntezy grup synodalnych, opracują
dziesięciostronicową syntezę diecezjalną.
Zostanie ona przekazana do konferencji episkopatu, a w przypadku
katolickich Kościołów wschodnich – do ich synodów. Te z kolei będą
miały czas do 22 kwietnia 2022 r., by przygotować ogólnokrajową syntezę,
która zostanie przesłana do Sekretariatu Synodu wraz z materiałami
przygotowanymi na poziomie diecezji. W tym samym czasie nadeślą
swoje syntezy także inne, zwykle konsultowane przed synodami
instytucje: dykasterie Kurii Rzymskiej, unie, federacje i konferencje
męskich i żeńskich instytutów życia konsekrowanego oraz
stowarzyszenia wiernych uznane przez Stolicę Apostolską.
Celem syntez na każdym etapie, wyjaśnia Vademecum, „nie jest
stworzenie ogólnego podsumowania wszystkiego, co zostało
powiedziane”. Synteza jest już „aktem rozeznania odnośnie do wyboru i
spisania tego, co będzie stanowiło wkład w następny etap procesu
synodalnego”. Synteza „nie tylko informuje o wspólnych tendencjach i
punktach zbieżnych, ale także uwypukla te punkty, które trafiają w sedno,
inspirują oryginalny punkt widzenia lub otwierają nowy horyzont”.
Powinna ona „zwracać szczególną uwagę na głosy tych, którzy nie są
często słyszani i włączać to, co można nazwać «raportem mniejszości»”.
6
Na podstawie zebranych materiałów, Sekretariat Synodu opracuje
pierwszy synodalny Dokument Roboczy (Instrumentum laboris), który
będzie gotowy przed wrześniem 2022 r. Stanie się on punktem
odniesienia dla fazy kontynentalnej, która trwać będzie od września 2022
r. do marca 2023 r. Każda z kontynentalnych konferencji biskupich (w
Europie jest to CCEE – Rada Konferencji Biskupich Europy) mianuje
odpowiedzialnego, który będzie współpracował ze swymi
odpowiednikami w poszczególnych episkopatach i z Sekretariatem
Synodu. Owocem tej współpracy, zakończonej zgromadzeniem
kontynentalnym, będą dokumenty końcowe, przekazane do Sekretariatu
Synodu w marcu 2023 r.
Trzecim etapem, już na poziomie całego Kościoła powszechnego,
będą obrady uczestników XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego
Synodu Biskupów (biskupów i konsultorów), które odbędą się w
Watykanie w październiku 2023 r., w oparciu o drugie Instrumentum
laboris, przygotowane przez Sekretariat Synodu na podstawie
dokumentów końcowych fazy kontynentalnej.
Vademecum podkreśla, że celem zgromadzenia Synodu Biskupów
„nie jest przyćmienie etapu diecezjalnego, konferencji episkopatu/synodu
Kościołów wschodnich i etapu kontynentalnego, ale raczej rozeznanie na
poziomie powszechnym głosu Ducha Świętego, który przemawia w całym
Kościele”.
Według kard. Grecha bez konsultacji w diecezjach „nie byłoby
procesu synodalnego, ponieważ rozeznawanie przez pasterzy, które
stanowi drugą fazę, prowadzone jest w oparciu o to, co zostało wydobyte
dzięki słuchaniu Ludu Bożego”. Natomiast kulminacyjnym momentem
tego rozeznawania jest samo zgromadzenie synodalne, które zbiera owoce
rozeznawania wszystkich konferencji biskupów, krajowych i
kontynentalnych. To wspólne działanie włącza w proces synodalny cały
episkopat katolicki.
Realizacja
7
Po zakończeniu obrad zgromadzenia nastąpi jeszcze etap realizacji
jego postanowień, który „będzie miał decydujące znaczenie dla podążania
razem na drodze synodalności” – dla promowania „nowego stylu
przeżywania komunii, uczestnictwa i misji Kościoła”. „Wprowadzenie w
życie ma dotyczyć wszystkich Kościołów lokalnych na całym świecie, tak
aby proces synodalny objął cały Lud Boży, zarówno jako punkt wyjścia,
jak i punkt dojścia” – wskazują autorzy Vademecum.
Definiuje ono synodalność jako „specyficzny styl, który określa życie
i misję Kościoła”, wyrażający się „w zwyczajnym sposobie życia i pracy”.
A tym, co „najlepiej realizuje i ukazuje naturę Kościoła jako
pielgrzymującego i misyjnego Ludu Bożego” jest „podążanie razem”.
Dlatego rezultatem synodu będzie nie kolejny dokument, ale zmierzanie
„w kierunku Kościoła, który bardziej owocnie służy nadejściu królestwa
niebieskiego”. Wymaga to „odnowy mentalności i struktur kościelnych”
tak, aby odpowiadały na aktualne znaki czasu.
Zdaniem abp. Stanisława Gądeckiego, najbliższy synod będzie
„ćwiczeniem synodalności, uczeniem się słuchania drugiego człowieka”.
Chodzi w nim nie tyle o przekazywanie opinii, co o duchowe
doświadczenie współpracy z Duchem Świętym.
Z kolei Dokument Przygotowawczy widzi w synodalności
przeciwwagę dla klerykalizmu i form sprawowania władzy, związanych z
różnymi rodzajami nadużyć (władzy, finansowych, sumienia,
seksualnych), a także drogę odnowy „pod działaniem Ducha Świętego”.
Synodalność jest bowiem „czymś więcej, niż tylko celebrowaniem spotkań
kościelnych i zgromadzeń biskupów, czy też kwestią zwykłej administracji
wewnętrznej w Kościele”. Wskazuje ona specyficzny sposób życia i
działania Kościoła, w którym splata się ze sobą to, co tytuł synodu
proponuje jako główne osie synodalności: komunia, uczestnictwo i
misja”.
Vademecum wyjaśnia, że komunia, w której Bóg nas gromadzi,
wynika z tego, że „Chrystus pojednał nas z Ojcem i jednoczy nas ze sobą
8
w Duchu Świętym”. Powoduje ona, że „wszyscy mamy jakąś rolę do
odegrania w Kościele”.
Uczestnictwo to opiera się na fakcie, że wszyscy wierni „są powołani do
służenia sobie nawzajem darami, które każdy z nich otrzymał od Ducha
Świętego”. A ponieważ „Kościół istnieje po to, żeby ewangelizować”, to
„naszą misją jest dawanie świadectwa o miłości Boga pośród całej rodziny
ludzkiej”.
Celem procesu synodalnego jest więc „umożliwienie Kościołowi lepszego
świadczenia o Ewangelii, zwłaszcza wobec tych, którzy żyją na
duchowych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, geograficznych i
egzystencjalnych peryferiach naszego świata”. W ten sposób
„synodalność jest drogą, dzięki której Kościół może owocniej wypełniać
swoją misję ewangelizacyjną w świecie”. W tym sensie synodalność – jak
podkreśla Vademecum – jest drogą Kościoła w trzecim tysiącleciu.
Źródło: https://www.ekai.pl/o–co–chodzi–w–nowej–formule–synodu–biskupow/ (dostęp: 10.10.2021)